Stretchtext: Termin wprowadzony przez Teda Nelsona, wynalazcę hipertekstu, na określenie tekstowych obiektów o strukturze „rozciągliwej” – dzieło kryje w sobie subteksty, odsłaniane przez użytkownika. Stretchtext to rodzaj hipertekstu, w którym linki dysjunktywne, czyli wprowadzające przeskok z jednego segmentu do drugiego, zastąpione są linkami konjunktywnymi: łącze nie przenosi czytelnika do innej strony, lecz odsłania ukryty pod tekstem głównym subtekst. Ponowne kliknięcie na ten sam link, ponownie zakrywa odsłonięty uprzednio subtekst.

Interaktywne utwory literackie, oparte na formule stretchtextu, polegają zatem na eksploracji rozszerzalnej na żądanie przestrzeni tekstowej. W swojej najprostszej, oryginalnej postaci stretchtext najbardziej pasuje do prozy dygresyjnej, gdzie pod tekstem głównym kryją się subteksty warstwy dygresyjno-przypisowej. Dużo więcej zastosowań formuła stretchtextu, bardziej jako alegoria strukturalna niż jako techniczna implementacja, doczekała się jednak na gruncie cyfrowej poezji, gdzie „rozciąganie tekstu” odbywać się może na trzy sposoby.

Po pierwsze, utwór rozszerza się i skraca na żądanie odbiorcy, który tylko za pomocą ruchu komputerowej myszki odkrywa ukryte warstwy (polecenie on_click zostaje zatem zastąpione poleceniem on_mouseover). Każde przesunięcie kursora wiąże się z dynamicznym odsłanianiem kolejnych ustępów, w efekcie czego użytkownik nie wie, jaki kształt powinien przybrać ostateczny obiekt. Stir Fry Texts Andrewsa to kombinatoryczna intertekstualność, nerwowe modyfikowanie obiektu, składającego się z czterech odrębnych tekstów, o których obecności informuje barwa odwijanych fragmentów. Stretchtext manifestuje akt generowania obiektu metodą cut-up – cięcie odcinków tekstowych, a następnie ich łączenie i składanie w jednolitą całość w taki sposób, by nie dało się dostrzec „szwów”. Zasada cięcia i permutacji u Andrewsa wiąże się z recyklingiem tekstów, czyli ideą ich transformacji i metamorfozy.

Faith Kendalla przedstawia drugą odmianę „tekstu rozciągliwego”. Generowanie kolejnych ujęć obiektu wiąże się z rozszerzeniem jego struktury o słowa, modyfikujące już wcześniej ukazany tekst na ekranie. Rozciągnięcie tekstu zostaje tu nałożone na popularną strzałkową nawigację. W efekcie przechodzenie do następnych części jest wytwarzaniem subtekstów o nowej kompozycji i znaczeniu. Wprowadzane wyrazy zmieniają kolejność już ujawnionych słów, dokonują ich przesunięcia, rozbicia bądź rozbudowania – przykładem jest poszerzenie „or” do pojęcia „world” czy dopisanie do „edge” litery „h”, tworzącej „hedge”. W pewnym momencie nowopowstałe pojęcia konstruują wersy, które w wyniku aktywowania następnej odsłony zostają zniszczone – litery opadają w dół ekranu, tworząc wysypisko liter.

Stopniowy rozkład tekstu prezentuje także Buchanan w The Mandrake Vehicles. Trzecia realizacja budowy „tekstu rozciągliwego” opiera się na procesie przeciwstawnym – zamiast rozszerzania kompozycji pojawia się metoda redukowania fragmentu prozy do formy poetyckiej poprzez usuwanie pojedynczych liter oraz łączenie pozostałych. Generowanie kolejnych odsłon wiąże się ze skracaniem zawartości dzieła, przy jednoczesnym ujawnianiu obecności, w jego wewnętrznej strukturze, odrębnych części.

• • •

Pokrewne hasła: flow, cyfrowa poezja wizualna, poezja hipertekstowa, hipertekst.

• • •

Opracowała Urszula Pawlicka i Mariusz Pisarski

Urszula Pawlicka (ur. 1987) – Doktorantka w dziedzinie literaturoznawstwa na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie. Obroniła pracę magisterską na temat polskiej poezji cybernetycznej. Zamieszcza felietony na stronie Korporacji Ha!art. Należy do Fundacji Liternet. Współpracuje z portalem literackim Niedoczytania.pl. Publikowała m.in. w Magazynie Techstów, „Czasie Kultury”, „artPapierze”, „Wakacie online”, „Pograniczach”, „Kofeinie art-zin”, „Portrecie”, „Redzie (online)” oraz w książce „Hiperteksty literackie. Literatura i nowe media”.

Mariusz Pisarski (ur. 1973) – krytyk, tłumacz, dziennikarz. Pracował w „Czasie Kultury” i radiu ESKA. Twórca pisma Techsty, o literaturze i nowych mediach. Publikował m.in w „Dekadzie literackiej”, „Kulturze”, „art.papierze”, „Kulturze Popularnej”, „Czasie Kultury”, „Machinie”, w „Slavia Occidentalis”, „Homo Communicativus”, anglojęzycznym „Cybertext Yearbook” oraz w książkach o e-literaturze, jak „Liternet”, „Liternet.pl”, „e-Polonistyka”, „Tekst (w) sieci”. Promotor i producent literatury

• • •

Słownik Gatunków Literatury Cyfrowej – spis haseł