Vidya Ashram - Globalny Autonomiczny Uniwersytet

Wiedza przeciwko społeczeństwu

Wiek dwudziesty był stuleciem produkcji wiedzy. Był także stuleciem bezprzykładnej przemocy. Wytwarzana przez nas wiedza obróciła się ostatecznie przeciw nam samym i przeciwko całemu społeczeństwu. Stwierdzenie to było prawdziwe w odniesieniu do nowoczesnego uniwersytetu, a kształtujące się obecnie społeczeństwo wiedzy wydaje się wręcz specjalnie zaprojektowane do anektowania wiedzy i obracania jej przeciwko jej wytwórcom, pozostając w służbie światowego kapitału i globalnych machin przemocy.

Uniwersytet w dobie nowoczesności był podstawowym miejscem produkcji wiedzy, pretendującym do wyprowadzania społeczeństwa z mroków niewiedzy ku oświeceniu i z reżimu niedostatku ku stanowi obfitości. Uniwersytet produkował wielkie zasoby wiedzy, która miała być służebnicą zysku i dominacji. Pracując na swój autorytet wytwórcy wiedzy, stał się współwinnym tłumienia społeczeństwa wiedzy. Dokonywane przezeń transakcje otworzyły przestrzeń czystych badań, wiedzy dla wiedzy, dążenia do wiedzy wolnej od nacisku władzy. Uniwersytet bronił tego przywileju, jak tylko się dało. Teraz jest mu on odbierany.
Instytucja uniwersytetu przeszła w dwudziestym wieku znaczące przemiany. Trwa jego masowa ekspansja: miliony uzyskały dostęp do edukacji wyższej. Zasady wytwarzania wiedzy stanęły w obliczu postulatów zgłaszanych z różnych stron. Kobiety, czarnoskórzy, ludność dawnych kolonii, pracownicy, buntownicy – wszyscy oni rzucili wyzwanie światowym scenariuszom edukacji wyższej. Jednak równolegle z opisywanym procesem demokratyzacji wiedzy przebiegał proces militaryzacji i industrializacji jej produkcji, zainicjowany Projektem Manhattan. Wydaje się, że oba te procesy osiągnęły punkt krytyczny w latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku, naznaczonych przez protesty studenckie odbywające się na uczelniach całego świata.
Obecnie porządek globalny przechodzi proces ponownego samookreślenia. W wieku informacji nie ma już miejsca dla uprzywilejowanej grupy producentów wiedzy, dysponujących autonomiczną przestrzenią, bezpieczną przystanią do badań i wytwarzania wynalazków. Miejsce narzuconego na wiedzę jarzma w postaci pola kulturowego zastępują dziś reżimy ilościowych wskaźników poznania, zarządzania wiedzą i wytyczania przestrzeni informacyjnej.

Hierarchie wiedzy i pracy

Wyzysk pracy był znakiem rozpoznawczym społeczeństwa przemysłowego. Obecnie fundamenty nowego systemu kapitalistycznego buduje się w oparciu o wyzysk pracy połączony z wyzyskiem wiedzy. Wiedze rodzące się w rozmaitych miejscach – na uniwersytecie, w Internecie, w religiach, w życiu codziennym, poddaje się eksploatacji i zaciąga w służbę budowania tzw. „społeczeństwa wiedzy”. Zasadniczą rolę w zarządzaniu wiedzą odgrywają technologie wirtualności. Żywa wiedza i jej wyzysk są nieodłącznymi składnikami produkcji nowych systemów, niepodobnych do tych istniejących wcześniej, uosabianych przez maszyny i procedury. Te zmiany otwierają samoświadomość pracowników jako posiadaczy i wytwórców wiedzy. Nie ma sprzeczności między wiedzą a pracą, tak samo jak nie ma przepaści między ciałami-zdolnymi-do-wiedzy [knowledgeable bodies] a ciałami-pracującymi [laboring bodies]. Takie przeciwstawienie wywodzi się z podziału na pracę fizyczną i umysłową – reliktu wcześniejszej cywilizacji przemysłowej. Nadszedł jednak być może czas, by wysunąć na pierwszy plan człowieka jako istotę poznającą.
Kategoria pracy w postaci funkcjonującej w starszych systemach kapitalistycznych, stosowana nawet przez socjalistycznych i komunistycznych ideologów emancypacji robotników, zakłada społeczne zhierarchizowanie: praca umysłowa, przemysłowa, praca kobiet, rzemieślnictwo, rolnictwo, praca pierwotna, nieróbstwo itd. Wydaje się, że hierarchia ta wyrasta na gruncie innej, niewidocznej – hierarchii funkcjonujących w społeczeństwie wielu typów wiedz. Wiedza akademicka oraz wytwory nowoczesnej nauki i technologii zajmują pole [„prawdziwej”] wiedzy, podczas gdy wiedza kobiet, rolników, rzemieślników, wiedza plemienna uważane są za rezultat zwyczaju lub przypadku – jeśli nie za wyraz czystego przesądu. Odrzucamy te charakterystyki i hierarchie będące ich konsekwencją. Nawet w dobie nowoczesności typ wiedzy społecznej, którą nazywamy lokvidya[1], odgrywał i odgrywa ważną rolę w życiu ludzi, których tradycje wsparte są na wyżej wymienionych typach wiedz.
Jeśli zgodzimy się, że nie istnieje hierarchia różnych społecznych lokalizacji wiedz i że wszystkie te wiedze mają do odegrania rolę w procesie przebudowy społeczeństwa, to uzyskamy fundament pod niehierarchiczną solidarność ponad licznymi podziałami. Co więcej, epistemiczne rozpoznanie lokvidya otwiera przed nami obszerne królestwo żywych społecznych tradycji wiedzy jako form autonomicznej aktywności poznawczej. Stwarza to również warunki do tego, by ludzie zobaczyli własne tradycje wiedzy jako źródła siły, a nie tylko środki do przetrwania.
W przeciwieństwie do społeczeństwa industrialnego, społeczeństwo wiedzy rozpoznaje lokvidya. Czyni to jednak jedynie w celu czerpania z niej korzyści ekonomicznych. W istocie relacje społeczeństwa wiedzy do wszelkich typów wiedzy są relacjami wyzysku gospodarczego. Społeczeństwo wiedzy jest zbudowane na integracji różnych rodzajów wiedzy w ramach tego wyzysku.

Globalny Autonomiczny Uniwersytet


Kolektyw Edu-Factory przedstawia śmiałą propozycję utworzenia Globalnego Autonomicznego Uniwersytetu, zdolnego zaprojektować przemiany społeczeństwa wiedzy.
Powiedzieć, że Globalny Uniwersytet jest autonomiczny, to powiedzieć tyle, że aktywność wiedzy w jego ramach jest wolna od ingerencji politycznych, nacisków ekonomicznych i żądań militarnych. Taka autonomia wymaga sformułowania własnego przesłania politycznego i ideologicznego.
Autonomia w kontekście wiedzy ery korporacyjności oznacza przede wszystkim regulację aktywności poznawczej według zasad zaczerpniętych z praktyk niezależnych od rynku. Pozarynkowe praktyki poznawcze to duża cześć wiedzy społecznej, lokvidya i rozmaite ekspresje oraz reprezentacje kulturowe, polityczne i inne, świadomie utrzymywane w niezależności.
Globalny Autonomiczny Uniwersytet nie jest tylko kolejnym obszarem produkcji wiedzy. Jest raczej miejscem współpracy wytwórców wiedz niewchodzących w kooperację z globalnym reżimem wiedzy. Jest uniwersytetem w takim zakresie, w jakim aktywność jego kapitału jest aktywnością poznawczą. Możemy zapewne myśleć o nim jako o unii sieci i organizacji. Z konieczności będzie on działał głównie w domenie wirtualnej, jednak składają się nań akty oporu i działania organizacyjne przedsiębrane w rzeczywistości.
Globalny Autonomiczny Uniwersytet ceni jednakowo wszystkie rodzaje pracy i wszystkie rodzaje wiedzy. Dostrzega w wiedzy narzędzie przebudowy społeczeństwa i jednostek; narzędzie wyzwolenia, utrzymania, kultury. W ten sposób Globalny Autonomiczny Uniwersytet pracuje na rzecz rozpoznania i reprezentacji wszelkich form wiedzy społecznej. Usiłuje przekroczyć horyzont czasu i spojrzeć w przyszłość, zbudować wyobrażenie społeczeństwa niebędącego jedynie kolejną wersją globalnego kapitalizmu. Poprzez swoje działania stara się wytworzyć idiomy powszechnych przemian emancypacyjnych.
Globalny Autonomiczny Uniwersytet próbuje odpowiedzieć na pytanie, dlaczego nasze wiedze są obracane przeciw nam samym. Dąży do zbudowania solidarności ponad granicami uniwersytetu i pomiędzy uniwersytetami, solidarności wszystkich nosicieli i wytwórców wiedzy. Nie jest bastionem kreatywności i produktywności. Jest natomiast forum dialogu, solidarności i organizacji. Stara się zbudować możliwie sprawną agendę wytwórców wiedzy działających na uniwersytetach, by zmierzyć się z globalnymi mechanizmami wyzysku i przemocy. Chce ujawnić sposoby i środki czynienia z wiedzy narzędzia zysku i broni przeciwko społeczeństwu. Globalny Autonomiczny Uniwersytet dąży do uwolnienia wiedzy od tych uwarunkowań. By osiągnąć swoje cele, usiłuje rozprzestrzeniać wirus odmowy działania według ich dyktatu na wszystkie uniwersytety. Zapoznaliśmy się z różnymi inicjatywami samoedukacyjnymi z wcześniejszych faz dyskusji w Argentynie, Europie, Stanach Zjednoczonych i Indiach, a także z ruchami studentów oraz prekarnych robotników w Grecji i w innych miejscach. Wszystkie te inicjatywy na granicach uniwersytetu i w jego obrębie można interpretować właśnie jako akty odmowy współpracy z mechanizmami instytucjonalizacji nowego porządku wiedzy. Porządek ten wykorzystuje studentów, nauczycieli i ich wiedzę dla zysku i władzy. Wskazane akty przeciwstawiają się osłabianiu i zniewalaniu wytwórców wiedzy, a ją samą starają się wyrwać ze szponów donów, menedżerów i dzierżawców.
Globalny Autonomiczny Uniwersytet chce połączyć akty oporu: stworzyć fora i uruchomić działania zapalające czerwone światło niezgody wobec dominującego porządku rzeczy. Będąc stroną dialogu i translacji, chce rozsiewać ziarno społecznych ruchów wiedzy, wiedzy satyagraha[2]. Oznacza ona obstawanie przy tym, by działania poznawcze były regulowane normami niezależnymi od praw rynku, by były związane z wartościami prawdy i sprawiedliwości. „Odmowa współpracy” i „satyagraha” jako formy działania politycznego są w szczególności dziedzictwem masowych ruchów bez przemocy przeciwko Imperium Brytyjskiemu w czasie walk o wolność Indii oraz ruchu praw obywatelskich w Stanach Zjednoczonych.
Globalny Autonomiczny Uniwersytet chce uczestniczyć w odbudowie wiedzy i zainicjować odbudowę uniwersytetu. Odkrywa sposoby i środki tworzenia i instytucjonalizacji nowego wyobrażenia uniwersytetu funkcjonującego w środowisku obfitości wiedzy. Dąży do reinterpretacji i reorganizacji ogromnych pokładów wiedzy wytworzonych do tej pory przez uniwersytet. Rzuca wyzwanie dominującym zinstytucjonalizowanym rozróżnieniom wiedzy, jak to pomiędzy naukami i sztukami. Chce zreinterpretować nauki o człowieku poprzez określanie człowieka jako istoty nade wszystko poznającej. Chce rozwinąć nowe zasady integracji wiedzy.
Zdajemy sobie sprawę, że zadanie realizowania takiej wizji jest ogromne. Wszystkie narzędzia dostępne w rzeczywistości wirtualnej – strony internetowe, listy mailingowe, Wikipedia, blogi, portale społecznościowe – trzeba będzie skonfigurować i zrekonfigurować. Przemyślenia wymagać będzie związek między życiem codziennym a wirtualnym, jako że szukamy ich połączenia. Zadaniem do wykonania jest też opracowanie formy instytucjonalnej Globalnego Autonomicznego Uniwersytetu i zdefiniowanie charakteru jego współpracy z innymi instytucjami. Ponieważ jest to pierwsza próba dyskusji o kształcie takiego uniwersytetu, staramy się raczej określić jego możliwe kształty, niż od razu opracować wszystkie aspekty problemu.

Lokvidya i Globalny Autonomiczny Uniwersytet


Lokvidya rozpatrywana w perspektywie związków z rynkiem, dzieli się na trzy typy. Pierwszy to wiedza społeczna anektowana przez globalny rynek za pomocą nowych technik powołanych do życia przez internet. Drugi to lokvidya działająca na marginesach rynku, przyczyniająca się znacząco do wytwarzania wielkiej ilości rozległych dóbr. Do tej kategorii należy produkcja w ramach gospodarstwa domowego, rzemieślnictwa i rolnictwa. Po trzecie, chodzi o działania lokvidya nieposiadające bezpośredniej wartości ekonomicznej, pozostające przez to niejako poza rynkiem.
Globalizacja usiłuje zbudować szlaki handlowe i możliwości wyzysku gospodarczego wszystkich aktywności tego typu, jednak to, co się jej wymyka, nadal stanowi dużą cześć rzeczywistości społecznej, przynajmniej w takich krajach, jak Indie. Mieści się w tej kategorii także praca domowa, [nie tylko w Indiach,] również w rejonach odległych geograficznie. Praca domowa kobiet: wychowywanie dzieci, codzienna opieka zdrowotna, zbilansowane odżywianie, gotowanie, dbałość o higienę, sprzątanie, dekorowanie itp., jest zdecydowanie aktywnością tego typu, wspartą na stabilnym rozumieniu i wiedzy istot ludzkich i ich otoczenia. Do tej samej kategorii należą też działania plemion i ludności autochtonicznej na odległych obszarach. Hodują oni pożywienie na niewielkich działkach, wytwarzają na własny użytek i samodzielnie reperują narzędzia, budują domy i gromadzą produkty lasu, z których wytwarzają żywność, lekarstwa i paliwo. Ich życie jest rozdzielone na dwie części: jedna to oparte na wiedzy działania poza rynkiem, a druga – praca rynkowa najemnych robotników. Analogicznie większość gospodarstw domowych (łącznie z wysoko zorganizowanymi gospodarstwami miejskimi) również składa się z tych dwóch części: jedna to pozarynkowa praca kobiet, druga to rynkowa praca zarobkowa kobiet i mężczyzn.
Mamy zatem rozległy obszar aktywności kobiet i ludności plemiennej, rolników i rzemieślników, sytuującej się poza rynkiem, a wspartej na nieustannie modyfikowanej, rozszerzanej, pełnej innowacji wiedzy wykonawców. Pragniemy nadal prowadzić i zaprosić innych do prowadzenia badań nad wkładem, jaki omawiane aspekty lokvidya mogą wnieść do budowania ramy odniesienia dla aktywności poznawczej autonomicznego uniwersytetu.

Vidya Ashram

Kończymy krótkim przybliżeniem działań i planów kolektywu Vidya Ashram, pokrewnych inicjatywie utworzenia Globalnego Autonomicznego Uniwersytetu. Kolektyw Vidya Ashram (www.vidyaashram.org) został założony w 2004 roku, w Sarnacie nieopodal Varanasi. Sarnat to miejsce, gdzie Budda po raz pierwszy wyłożył swą filozofię powstawania.
Obok innych działań, w przeciągu ostatnich 4 lat zorganizowaliśmy serię debat pod szyldem „Wiedza w społeczeństwie”, angażujących różne platformy dyskusyjne powiązane ze Światowym Forum Społecznym. Odbyły się one m.in. w Hyderabadzie, Mumbai, Karaczi i Delhi. Naszym celem jest przeniesienie ich na uniwersytety, rozpowszechnienie wśród specjalistów-informatyków i innych osób. Mamy nadzieję, że takie dialogi doprowadzą do uformowania nowej akademii. Mogłaby ona nosić nazwę Akademia Lokvidya, a jej zadaniem byłyby starania o rekonfigurację relacji między różnymi typami wiedz społecznych oraz pomiędzy wiedzą a społeczeństwem.
W ubiegłym roku Vidya Ashram założył Forum Emancypacji Wiedzy. W jego skład weszło 30 młodych kobiet i mężczyzn z okolic Sarnatu. Trwają starania o rozszerzenie zasięgu forum na terenie Varanasi. Mamy nadzieję, że posłuży ono jako platforma różnych ruchów i organizacji, umożliwiająca odkrywanie politycznego wymiaru pytań o wiedzę, co może prowadzić do nowych radykalnych form polityki.

 

przełożyła Anna Wojczyńska


[1] Lokvidya (również lokavidya) – kluczowe pojęcie ukute przez kolektyw Vidya Ashram. Oznacza zasób podstawowej wiedzy wspólnej danej społeczności, historycznie zmiennej, związanej z życiem codziennym, pierwotnej względem wiedzy naukowej, ideologii politycznych itp. i od nich niezależnej. W tak rozumianej lokvidya kolektyw Vidya Ashram upatruje źródła emancypacji wiedzy i relacji społecznych spod władzy globalnego kapitału. Lokvidya jest pojęciem w pewnym stopniu zbliżonym do europejskiego pojęcia wiedzy potocznej czy zdrowego rozsądku [common sense]. Ze względu na jego szczególne nacechowanie kulturowe pozostawiam termin w oryginalnym brzmieniu. [wszystkie przypisy pochodzą od tłumaczki].
[2] Satyagraha [sanskr. „trwanie przy prawdzie”] – strategia działania politycznego wypracowana przez Mahatmę Gandhiego, leżąca u podstaw ruchu na rzecz niepodległości Indii. Środkiem wiodącym do emancypacji społecznej jest w ramach tej strategii wsparty na etycznym ideale altruizmu bierny (wolny od przemocy) opór wobec władzy oraz obywatelskie nieposłuszeństwo (w sensie, jaki nadał temu pojęciu Henry David Thoreau).

• • •

Edufactory – spis tekstów

Projekt Petronela Sztela      Realizacja realis

Nasz serwis używa plików cookies do prawidłowego działania strony. Korzystanie z serwisu bez zmiany ustawień dla plików cookies oznacza, że będą one zapisywane w pamięci urządzenia. Ustawienia te można zmieniać w przeglądarce internetowej. Więcej informacji udostępniamy w naszej polityce prywatności.

Zgadzam się na użycie plików cookies.

EU Cookie Directive Module Information