Ha!art 59 3/2017

Bliźniactwo w perspektywie interdyscyplinarnej

W numerze: Michel Tournier (Kryptofazja), Elizabeth Grosz (Nieznośnie niejednoznaczne: graniczność dziwolągów), Karen Beckman (Terroryzm, feminizm, siostry i bliźnięta: budowanie relacji w obliczu ataków na World Trade Center), eseje Katarzyny Czeczot, Grzegorza Jankowicza i Łucji Iwanczewskiej, esej wizualny Kuby Dąbrowskiego, rozmowa z Dorotą Sajewską i debata redakcyjna o Łaskawych Jonathana Littella. W ramach działu "Polityka autorska" zaprezentowano dorobek Grupy Sędzia Główny, czyli Karoliny Wiktor i Aleksandry Kubiak.

• • •

Opowieściom o bliźniętach towarzyszą dziś te same płonne nadzieje, które stały u ich źródeł w wieku XIX: uchwycić granicę pomiędzy kulturą a naturą, czy raczej dojrzeć naturę w stadium jeszcze nieskażonym – czystą i pełną. Wyniki badań nad bliźniaczymi rodzeństwami miały ocenić wpływ otoczenia na rozwój jednostki i przynieść odpowiedź na pytanie o rolę czynników genetycznych. Z biegiem czasu – napisze Hillel Schwartz – bliźnięta przyjmują rolę "żywych świadectw odsłaniających prawdę o ludzkiej naturze". Jednocześnie eksperymenty związane z kwestią dziedziczności niemal natychmiast zyskują znaczenie polityczne, ich wyniki bowiem mogą podważyć sens walki ze społecznymi nierównościami. Schwartz pokazuje, że wszelkie narracje o bliźniętach uwikłane są w ową grę, bo w każdej z nich, nawet tej na pozór niewinnej, kryje się zawsze wypowiedź dotycząca tego, jak powinna wyglądać relacja między jednostką a społeczeństwem.

Temat bliźniactwa pozwala również na nowo dotknąć kategorii inności i przekonać się, na ile we współczesnym społeczeństwie zachowały się fantazmaty dotyczące bliźniąt, które w dawniejszych wspólnotach albo czczono jako nadludzkie istoty z jedną duszą, albo – jako jednostki przeklęte – uśmiercano tuż po narodzinach. Opowieść o tej inności rodzi się w sercu narracji rodzinnych i dlatego wymaga od nas przyjęcia zupełnie nowej perspektywy. Bo wraz z tym kontekstem odsłania się ów niezwykły splot, jaki charakteryzuje bliźniacze historie: scalenie inności z intymnością. Wpisany w fenomen bliźniąt efekt obcości wiąże się z ideą ich tajemnego języka, do którego nikt z zewnątrz nie może uzyskać dostępu. Niezrównany opis owej in(tym)nej planety daje Michel Tournier, któremu temat bliźniąt w powieści Les météores pozwolił połączyć dwa obsesyjnie powracające w jego twórczości motywy: komunikacyjnej utopii i poszukiwań alternatywnej seksualności. Jonathan Littell, kreśląc w Łaskawych kazirodczy związek pomiędzy Uną i Maximilianem, okaże się w dużej mierze genialnym uczniem Tourniera właśnie. Bliźniactwo stanie się u niego modelem relacji dającej schronienie najbezpieczniejsze z możliwych, całkowicie odporne na zewnętrzne zagrożenia; relacji określonej przede wszystkim przez fantazmat powrotu do łona matki.

Dekonstrukcja tradycyjnych dyskursów dotyczących podmiotowości, do której impuls dają rozważania osnute wokół bliźniactwa, okazuje się wyjątkowo poręcznym narzędziem w przypadku dyskusji na temat bliźniąt zrośniętych. Dla Elizabeth Grosz to właśnie bliźnięta zrośnięte i hermafrodyci stają się punktem wyjścia analizy cielesnych granic podmiotu. W klasycznym już dzisiaj tekście Grosz pojawia się znamienna próba przedefiniowania pojęcia dziwoląga (ang. freak). Użycie tego terminu badaczka widzi w kategoriach gestu politycznego, pokrewnego temu, jakim dla mniejszości seksualnych było przejęcie obraźliwego słowa "queer". Dziwolągi – "nieodparcie fascynujące i odpychające" – stają się tutaj miejscem granicznym humanistyki, drążącym same jej podstawy.

Motyw bliźniąt pozwolił nam wkroczyć na kilka obszarów krytyki kultury jednocześnie: teksty składające się na temat numeru uwzględniają perspektywę historyczną, antropologiczną, a także psychoanalityczną; analizując literaturę czy sztuki wizualne, wydobywają one ich społeczny wymiar i odnoszą się do współczesnych teorii skoncentrowanych na kwestionowaniu normatywnej tożsamości. Podobny zamysł towarzyszy pozostałym częściom magazynu, który przedstawiamy w zmienionej nieco formule, mając nadzieję, że weźmie on udział w twórczym przekształcaniu debaty nad polską kulturą współczesną.

Katarzyna Czeczot (redaktorka prowadząca), Ewa Małgorzata Tatar (redaktorka naczelna)

• • •

Spis treści

• Katarzyna Czeczot, Ewa Małgorzata Tatar, Bliźniactwo: parametry in(tym)ności
• Temat numeru - Bliźniactwo
  • Karen Beckman, Terroryzm, feminizm, siostry i bliźnięta: budowanie relacji w obliczu ataków na World Trade Center, przeł. Krzysztof Pijarski
  • Teresa Gierzyńska, bez tytułu
  • Alicja w poczekalni pamięci. Z Dorotą Sajewską rozmawia Weronika Szczawińska
  • Michel Tournier, Kryptofazja, przeł. Ewa Majewska
  • Katarzyna Czeczot, Rozbliźnianie. Proza Michela Tourniera
  • Bliźniaczo nie podobne. Łaskawe Jonathana Littella. Rozmawiają: Katarzyna Bojarska, Agnieszka Jakimiak, Iwona Kurz i Karolina Sulej
  • Kuba Dąbrowski i Dominik Kuryłek, Janicki, Janicki
  • Grzegorz Jankowicz, Legenda o znikających bliźniętach
  • Elizabeth Grosz, Nieznośnie niejednoznaczne: graniczność dziwolągów, przeł. Halina Baczewska, przjrz. Katarzyna Czeczot
  • Kobas Laksa, Ida de Volcano w Tv
  • Hillel Schwartz, Jednostki kontrolne, przeł. Anna Kowalcze-Pawlik
  • José van Dijck, Film z operacji jako zapośredniczony pokaz dziwolągów, przeł. Anna Ostrowska
  • Kobas Laksa, Kryzys systemu wartości Króla Kier
  • Łucja Iwanczewska, Czynić jedno. Psychoza jako struktura podobieństwa, odbicia, pełni i uzupełnienia
• Polityka autorska - Grupa Sędzia Główny
  • Performatywne powtórzenie. Z duetem performerek Sędzia Główny – Karoliną Wiktor i Aleksandrą Kubiak rozmawia Ewa Majewska
  • Tomek Kitliński, Rzeź bliźniątek. Obca swojskość S&M performerek Grupy Sędzia Główny i nas
  • Zofia Cielątkowska, "Obie urodziłyśmy się w czwartek". Bliźniactwo jako fenomen nabyty, czyli o performerskiej grupie Sędzia Główny
  • Ewa Opałka, Antywirus
• Krytycznie
  • Film: Aleksandra Hirszfeld, Rosyjski pre-tekst czeskiego filmu
  • Literatura: Katarzyna Bojarska, Łódź, Manczester, Demeter i Kora, czyli o trzech rewizytach
  • Sztuka: Ewa Małgorzata Tatar, Miłośniczki. Poszukiwania feministycznych narracji kuratorskich
  • Teatr: Iga Gańczarczyk, Zawód: Dramaturg
  • Teoria: Edyta Kubikowska, Co się dzieje pomiędzy?
• Literatura. Arkusz magazynu Ha!art, red. Karolina Więckowska
  • Proza: Sylwia Chutnik, Jezu, jak tu pięknie
  • Proza: Joanna Pawluśkiewicz, Polonez
  • Esej: Julia Fiedorczuk, Grzegorz Jankowicz, Cyborg w ogrodzie.
  • Esej: Założycielskie uwagi o ekokrytyce
  • Poezja: Bartłomiej Majzel
  • Poezja: Edward Pasewicz
  • Poezja: Adam Wiedemann
  • Werdykt oraz wiersze Karoliny Kułakowskiej, autorki wyróżnionej w I edycji konkursu na debiut poetycki "Od maja do października" o nagrodę im. Włodzimierza Majakowskiego
• Liberatura. Arkusz magazynu Ha!art, red. Katarzyna Bazarnik i Zenon Fajfer
  • Zenon Fajfer, Liberatura - pięć sylab w poszukiwaniu definicji (z tomu "Druga rewolucja książki", Gdynia 2008)
  • Raymond Queneau, Sonet 000 000 000 000 007, przeł. Jan Gondowicz
  • Georges Perec, Życie instrukcja obsługi - Rozdział XXVI, przeł. Wawrzyniec Brzozowski)
  • Seria "Liberatura"
  • Zenon Fajfer, Niedorzecznoś*
  • Anna Kołos, Liberatura czyli "architektura słowa" a przestrzeń dzieła literackiego
  • Bogdan Zalewski & wyborna trupa E-mblematy
  • Radosław Nowakowski, Księgi Urojone: Sennik
  • Grzegorz Jankowicz, Liberacje: Szczekotiki Nabokova
  • Jacek Olczyk, Słownik OuLiPo: Metoda S+7 Jeana Lescure'a
  • Andrzej Sosnowski, Rzegoty
  • Jan Gondowicz, 100 000 000 000 000 wierszówki - instrumentem obszarnictwa
  • Od Redakcji Finneganów tren - Przekład w Toku
  • Katarzyna Bazarnik, Finnegans Wake: Shem i Shaun
  • Finnegans Wers (628-74): wędrówka w pobrzeg Finnegans Wake Jamesa Joyce'a - z brzegładu Krzysztofa Bartnickiego
  • Raymond Queneau, Sonet 000 000 002 864 167, przeł. Jan Gondowicz
  • Wstęp