„Poezja współczesna musi sobie stworzyć nową odrębną formę, podatną dla ludzi współczesnych, łaknących nerwowych, syntetycznych wzruszeń (...) Artyści będą jak najmniej używać tematu, a jak najwięcej konstruować” – manifestacyjne komentarze Tytusa Czyżewskiego z 1921 r. znalazły swoje odzwierciedlenie w jego formistycznej poezji – ujmującej świat architektonicznie, intermedialnej; wizualno-słownie przedstawiającej rzeczywistość wielozmysłową, a także w poezji o „instynkcie mechanicznym” – zderzającej procesy z dziedziny biologii i automatyki. Nerw rzeczywistości początku XX wieku oddany mógł być tylko za pomocą nowej ekspresji formalnej i uczuciowej. Uliczny zgiełk tramwajów, brzęczący telefon, trzeszczące radio, kolorowe reklamy i sensacyjna prasa – wszystko to wymagało języka multimedialnego, symultanicznego i przestrzennego.

„I oto jest poezja współczesna, sztuka syntetyczna człowieka XX i XXI wieku” – Czyżewski, mimo nieświadomości mających nastąpić dekady później rewolucji technologicznych, wspomina o człowieku XXI wieku, przewidując rzeczywistość całkowicie zdominowaną przez urządzenia elektroniczne. W jego wierszach odnajduje się zabiegi, które wręcz proszą się o cyfrowe przedstawienie, stąd, parafrazując słowa Marka Ameriki, zadać możemy pytanie: „Co Czyżewski-formista zrobiłby z nowymi mediami?”. Wielozmysłowość i losowość w Oczach tygrysa, matematyczność w Poemacie liczb, powtórzeniowość w Muzyce z okna, symultaniczność W szpitalu obłąkanych, przestrzenność w Hymnie do maszyny mego ciała czy wielopłaszczyznowość w Nocy – dniu: wszystko to potraktować można jako szczegółową mapę do realizacji wersji cyfrowej.

W adaptacyjnym projekcie pojawia się więc m.in. poezja hipertekstowa, poezja interaktywna, generatywna i wizualna. Opierając się na twierdzeniach Leona Chwistka, naczelnego krytyka formizmu, dążymy do dostosowania sztuki z początków XX wieku do zmienionych realiów; do zintegrowania jej z technologiami wieku XXI. Panowie i panie, niech żyje cyfrowy instynkt!

• • •

ZBIÓR ADAPTACJI CYFROWE ZIELONE OKO JEST DOSTĘPNY ZA DARMO NA STRONIE: http:/ha.art.pl/czyzewski

• • •

Opracowanie: Urszula Pawlicka

Grafika i programowanie: Łukasz Podgórni

• • •

Opracowano na podstawie wydania: Tytus Czyżewski, Wiersze i utwory teatralne, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2009

• • •

Tytus Czyżewski (1880-1945) – jeden z najważniejszych innowatorów polskiej poezji XX wieku. Urodził się w majątku Berdychów na Podhalu; ukończył szkołę średnią w Nowym Sączu, a następnie Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie. W 1907 roku wydał swoją pierwszą książkę, dramat poetycki Śmierć fauna, łączący symbolizm z futuryzmem – tytuł nawiązywał do Popołudnia fauna Mallarmégo. W latach 1908-1909 przebywał w Paryżu, gdzie podczas studiów malarskich zapoznał się z pracami kubistów (głównie z malarstwem Cézanne’a) i poezją wizualną Apollinaire’a. To niesamowite przeżycie intelektualne miało wpływ na dalszą jego aktywność, wkrótce bowiem pojawią się jego pierwsze prace inspirowane estetyką kubistów oraz tłumaczenia poezji Apollinaire’a. Po powrocie pracował w gimnazjum w Łańcucie, potem w szkole średniej w Dębicy, a następnie przeprowadził się do Krakowa. W życiu Czyżewskiego okres formistyczno-futurystyczny rozpoczyna się w 1917 roku, kiedy dołącza do grupy Ekspresjoniści Polscy (od 1919 roku przyjmuje ona nazwę Formiści). Wspólnie z Leonem Chwistkiem i Karolem Winklerem redaguje pismo „Formiści”. W 1919 roku zakłada klub futurystów „Katarynka” wraz z Brunonem Jasieńskim i Stanisławem Młodożeńcem. W czasie awangardowej działalności artystycznej wydaje zbiory wierszy i utwory dramatyczne: Zielone Oko. Poezje formistyczne. Elektryczne wizje (1920), Osioł i słońce w metamorfozie (1922), Noc – dzień. Mechaniczny instynkt elektryczny (1922), Wąż, Orfeusz i Eurydyka (1922). Po rozwiązaniu grupy formistów w 1922 roku, Czyżewski po raz trzeci wyjeżdża do Paryża, gdzie pracuje w Bibliotece Polskiej. W 1925 roku wydaje Pastorałki, ilustrowane drzeworytami Tadeusza Makowskiego, a w 1936 roku książkę poetycką Lajkonik w chmurach. Doświadczenia poetycko-malarskie oraz wielość inspiracji artystycznych sprawiły, że w jego pracach pojawiają się koncepcje futurystyczne, konstrukcje cézanne’owsko-kubistyczne, folklor oraz sztuka ludowa. Czyżewski nigdy nie podporządkowywał się ani ekspresjonizmowi, ani futuryzmowi – krytycznie spoglądał na powstające ruchy awangardowe; na ówczesny stan poezji i rozwój cywilizacji technologicznej, stąd w jego poezji „intermedialnej” (tekstowo-wizualno-dźwiękowej) nieustanna walka dwóch światów: biologicznego i technicznego.

• • •

Urszula Pawlicka (1987) – doktorantka literaturoznawstwa na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie. Współpracuje z Korporacją Ha!art i Fundacją Liternet. Publikowała m.in. w Techstach, „Lampie”, „Czasie Kultury”, artPapierze, Dwutygodniku, „Wakacie”, „Pograniczach”, na Niedoczytania.pl.; w książkach: Hiperteksty literackie. Literatura i nowe media (pod red. P. Mareckiego, M. Pisarskiego, Korporacja Ha!art, 2011), Rozkład jazdy. Dwadzieścia lat literatury Dolnego Śląska po 1989 roku (pod red. J. Bieruta, W. Browarnego i G. Czekańskiego, Fundacja im. Tymoteusza Karpowicza, 2012), My, dzieci sieci: wokół manifestu (opr. M. Skotnicka, Fundacja Nowoczesna Polska). Redagowała 37. numer magazynu „Ha!art” poświęcony estetyce szumów. Przygotowuje Słownik Gatunków Literatury Cyfrowej (wraz z Mariuszem Pisarskim i Łukaszem Podgórnim). Autorka publikacji (Polska) poezja cybernetyczna. Konteksty i charakterystyka(Korporacja Ha!art).

• • •

Łukasz Podgórni (1984) – artysta deadline'owy; wytwórca grafik, aplikacji i niezidentyfikowanych obiektów literackich; rzeźbi w plikach audio i tresuje syntezatory mowy podczas występów scenicznych. Sygnował manifesty poezji cybernetycznej, współtworzy(ł) związane z nią inicjatywy (http://cichynabiau.blogspot.com, http://perfokarta.net). Autor tomików Skanowanie balu (2012), noce i pętle (2010); współautor biuletynu poetyckiego Kryzys (2009) i poezjograficznego splita wgraa (2012). Namiary: http://szafranchinche.ovh.org

• • •

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego