Niż

Pałuba (1903) autorstwa Karola Irzykowskiego to przykład nie tylko nietypowej, ergodycznej powieści, ale też i dzieła wyprzedzającego swoją epokę. Powieść ukazuje się co prawda w okresie Młodej Polski, ale, jak napisał we wstępie do jej drugiego wydania (1948) Kazimierz Wyka, zdecydowanie odbiega od ówczesnych postulatów powieści modernistycznej, nazywana jest nawet „postmodernistyczną” (Wyka 1949, XI). Książka zdecydowanie wyprzedziła swoją epokę. Badacze widzą w niej przede wszystkim antycypacyjny charakter konstrukcji, jaka później rozsławiła dzieła Marcela Prousta i Andre Gide’a oraz przedstawienie w niej tez zbieżnych z założeniami psychoanalizy Zygmunta Freuda i psychologii indywidualnej Alfreda Adlera. Jest to o tyle zaskakujące, że Irzykowski nie zetknął się wcześniej z nimi.

Z perspektywy czasu najciekawsza jest jednak konstrukcja utworu. Pałuba składa się bowiem z kilku książek jednocześnie. Pięć z nich jest „jawnych” i stanowią poszczególne elementy dzieła: Sny Marii Dunin. Palimpsest, Pałuba. Studium biograficzne, Uwagi do Pałuby, Wyjaśnienie „Snów Marii Dunin” oraz Szaniec „Pałuby”. Samo Studium biograficzne zawiera w sobie wplecione, już nie „jawne” książki. Wyka dzieli je na powieść właściwą – czyli studium, quasi powieść o pisaniu powieści i odautorski traktat analityczny.

Tekst można czytać od początku do końca, ale komentarze stanowią bardzo istotną część książki i nie powinno się ich ignorować w trakcie lektury. Tyle tylko, że ze względu na ich bardzo rozbudowany charakter musiały zostać umieszczone poza głównym utworem. Inaczej przeszkadzałyby w jego czytaniu. Problem w tym, że w tekście nie ma żadnych odsyłaczy do komentarzy, co komplikuje nawigację. Wyka we wstępie do drugiego wydania sugeruje nawet, by przewertować przypisy i na stronach tekstu głównego zaznaczyć, w którym momencie należy się od niego oderwać.

Hipertesktowe wydanie „Pałuby” stara się pomysły Irzykowskiego i postulaty Wyki wprowadzić w życie.

Zapraszamy do lektury.

• • •

Kliknij w poniższy obrazek, żeby przejść na stronę utworu:

• • •

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego